May 31, 2011

გმირთა მოედანი - ისტორია

I ნაწილი
ავტორი: არქ. ალექსანდრე სარალიძე

გმირთა მოედანი XX ს-ში ჩამოყალიბდა. სახელი საბჭოთა კავშირის პირველი გმირების, გემი „ჩელუსკინის” ეკიპაჟის გადამრჩენი მფრინავების, პატივსაცემად ეწოდა 1934 წელს. დღეს მოედანი აკავშირებს თამარ მეფისა და კონსტანტინე გამსახურდიას გამზირებს, ვარაზისხევს, მერაბ კოსტავას ქუჩას, მდ. მტკვრის მარჯვენა სანაპიროსა და ვერეს ხეობაში გამავალი მაგისტრალით თამარაშვილის ქუჩას.

    მოედანი მდებარეობს მდ. ვერეს ხეობაში მდინარე ვერესა და მტკვრის შესართავთან, იქ, სადაც ადრე ცნობილი ვერის ბაღები იყო. ძველი ნაგებობებიდან მოედნის ფარგლებში შემორჩენილი იყო XVII ს-ის ბრტყელი, ე.წ. ქართული აგურით ნაშენი ხიდის ნაშთი. XIX ს-ის ბოლოს აქ თავდებოდა ქალაქი და იწყებოდა საქართველოს სამხედრო გზა. XIX-XX სს.-ის მიჯნაზე გმირთა მოედნის ტერიტორია ითვლებოდა თბილისელ მოქეიფეთა საყვარელ ადგილად, სადაც მრავლად იყო პატარა სამიკიტნოები ეგზოტიკური სახელებით: `ფანტაზია~, `ედემი~ `რასსვეტი~,'„ნე უეზჟაი, გოლუბჩიკ მოი.“
1922 წლიდან დაიწყო ქალაქის საგრძნობი გაფართოება მტკვრის მარჯვენა სანაპიროს ჩრდილო-დასავლეთით, ვაკის მიმართულებით, 1924 წლიდან კი - საბურთალოს მიმართულებით.
1927 წელს მოედნის უშუალო სიახლოვეს, მდინარე ვერეს მარცხენა ნაპირზე ზოოპარკის გამართვამ გმირთა მოედნის ურბანულ სივრცეს საზოგადოებრივი მნიშვნელობა შესძინა. ამავე წელს გამოცხადდა კონკურსი ჩელუსკინელების ახალი ხიდის (დღევანდელი თამარ მეფის ხიდის) პროექტზე. 

მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო კვანძის ფუნქცია მოედანმა მოგვიანებით იტვირთა. 1935 წ. მოედნის ჩრდილო-აღმოსავლეთით არსებული კლდოვანი ბორცვის გაჭრის შემდეგ განვითარდა ჩელუსკინელების ქუჩა (ახლანდელი თამარ მეფის გამზირი). 1932-1937 წლებში აშენდა ჩელუსკინელთა ხიდი - დღევანდელი თამარ მეფის ხიდი (არქ. ნ. სევეროვი, ინჟ. ვ. ს. ლოვინსკი), ხოლო მოედნის სამხრეთ მონაკვეთში, ვარაზისხევის ქვედა ნაწილის ამოვსების შედეგად გაჩნდა ვარაზისხევის ქუჩა - კიდევ ერთი მძლავრი განივი სატრანსპორტო მაგისტრალი. იგი გმირთა მოედანს თამარ მეფის ხიდის მეშვეობით აკვაშირებს მტკვრის მარცხენა სანაპიროს, დავით აღმაშენებლის გამზირსა და ვაგზლის მოედანს.

1939 წელს მოედანზე შენდება 11 - სართულიანი კოშკურა საცხოვრებელი სახლი (არქ. მ. კალაშნიკოვი), 1940 წელს კი მის მოპირდაპირედ, ბორცვზე - ცირკის შენობა (არქ. ნ. ნეპრინცევი, ს. სატუნცი, ვ. ურუშაძე).
საბოლოოდ მოედანი მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო მიმართულებების გადაკვეთის წერტილად იქცა: მარცხენა სანაპირო (დავით აღმაშენებლის გამზირი, ვაგზლის მოედანი) – მარჯვენა სანაპირო (კოსტავას ქუჩა, 1957 წლიდან ვარაზისხევი), ქალაქის ცენტრალური ნაწილი (კოსტავას ქუჩა, რუსთაველის გამზირი, თავისუფლების მოედანი, ბარათაშვილის ხიდი, მარჯვენა და მარცხენა სანაპირო) – საბურთალო (კოსტავას ქუჩა, პეკინის ქუჩა, ვაჟა ფშაველას გამზირი, გაგარინის მოედანი, მარჯვენა სანაპირო, დიღომი, სამხედრო გზა) ერთმანეთს დაუკავშირდა.
    1970-იანი წლების საბჭოთა თბილისში მზარდმა მოტორიზაციამ აუცილებელი გახადა საქალაქო ინფრასტრუქტურის (მათ შორის, გმირთა მოედნის არსებული სივრცის) და სატრანსპორტო რეგულირების გადახედვა.
1974 წელს ქალაქის იმჟამინდელი ხელისუფლების მიერ დამტკიცდა რეკონსტრუქციის პროექტის პირველი რიგის სამუშაოების გეგმა.
შემდეგ იმ დროისათვის უჩვეულო რამ მოხდა - პროფესიონალთა საზოგადოება და ის, `ვისაც აღელვებდა ქალაქის ბედი~, დამტკიცებული პროექტის არაფორმალურ განხილვაში ჩაერთვნენ. ღია დისკუსია პრესაშიც კი გაიმართა. 1974 წლის 4 ივლისს გაზეთ `თბილისში~ დაიბეჭდა სტატია სათაურით: `გმირთა მოედნის რეკონსტრუქციის საკითხებისთვის~. მას დიდი გამოხმაურება მოჰყვა.
ქალაქის გამგეობამ ვალდებულად ჩათვალა თავი, მოედნის რეკონსტრუქციის მიზნით ღია კონკურსი გამოეცხადებინა.
პირველმა კონკურსმა გამარჯვებული ვერ გამოავლინა. თბილისის აღმასკომმა მიიღო გადაწყვეტილება, დახურული კონკურსი `თბილქალაქპროექტს~ ჩაეტარებინა. ერთთვიანი საპროექტო ვადის შემდეგ მოედნის რეკონსტრუქციის 7 ვარიანტი წარმოადგინეს, გაიმარჯვა არქიტექტორ კიაზო ნახუცრიშვილის პროექტმა.
პროექტი დასამტკიცებლად 21 კაციან სამუშაო კომისიას წარედგინა, რომელსაც ქალაქის მთავარი არქიტექტორი ვანო ჩხენკელი ხელმძღვანელობდა.
მშენებლობას ორგანიზაცია `საქჰიდროენერგომშენი~ შეუდგა. მშენებლობის პროცესს სატრანსპორტო მიმოსვლა არ შეუზღუდავს. მუშაობა დღე-ღამის განმავლობაში ოთხ ცვლაში უწევდათ, თუმცა პროექტის რეალიზაციისას არქიტექტორების ნაწილმა პროექტის გადახედვა მოითხოვა მისი ოპტიმიზაციისა და დახვეწის მიზნით. მომზადდა რეკონსტრუქციის პროექტის 30 ალტერნატიული ვარიანტი. შეიქმნა კომისია, რომელიც დაკომპლექტდა არა მხოლოდ ადგილობრივი, არამედ მოსკოვიდან მოწვეული სპეციალისტებითაც. 12-დღიანი მუშაობის შემდეგ კომისიამ წარმოდგენილი ახალი ინიციატივები არ მიიღო (საპროექტო სატრანსპორტო სქემების დათვლების მეტწილად არასრული სახით წარმოდგენის მოტივით) და ძველ, მიმდინარე პროექტს დაუჭირა მხარი.
    პროექტის მასშტაბურობიდან გამომდინარე, მისი ეტაპებად დაყოფა გახდა საჭირო. პირველი ეტაპის რეკონსტრუქცია 1978 (1974 -78) წელს დასრულდა, რაც პრობლემის მოსაგვარებლად გადადგმული მნიშვნელოვანი ნაბიჯი იყო). მოედანი 2,5-ჯერ გაფართოვდა. რეკონსტრუქციამდე მოედანი ერთ საათში დიდი შეფერხებებით, საუკეთესო შემთხვევაში ატარებდა 12 000 ავტომანქანას, რეკონსტრუქციის შემდეგ კი 30 000 გაატარა. მოეწყო მოედნის მეორე დონე: გვირაბი 150 მეტრის სიგრძითა და 30 მეტრის სიგანის (დღემდე არსებული), რომელიც საათში 8.000-10.000 ავტომანქანას ატარებდა.
პროექტის სრული სახით დასრულება გადაიდო იმ დრომდე, სანამ ქალაქი ხელახლა არ დადგებოდა სატრანსპორტო პრობლემის წინაშე.

   ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ 1978 წელს დასრულებულმა პროექტმა ქალაქის წინაშე მდგარი სატრანსპორტო პრობლემები მოაგვარა, მაგრამ მოედნის, როგორც ქალაქისთვის მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი სივრცის, ფუნქცია დააკნინა. იმ დროისთვის ურბანული ხედვებისთვის დამახასიათებელმა მკვეთრად ტრანსპორტზე ორიენტირებულმა პოლიტიკამ საფეხმავლო სავალი ნაწილის მკაცრმა სეპარაციამ (სადაც დომინანტური როლი ისევ საავტომობილო ტრანსპორტს ენიჭებოდა) საზოგადოებრივი სივრცე შეზღუდა, მოუხერხებელი გახადა ადამიანთა თავშეყრა და მხოლოდ სატრანსპორტო კვანძის ფუნქცია მიენიჭა. მართალია, გმირთა მოედანზე მოეწყო მიწისქვეშა საფეხმავლო გადასასვლელები ყველა მიმართულებით, მაგრამ წლების პრაქტიკამ აჩვენა (მიუხედავად ფუნქციურად მნიშვნელოვანი მიზიდვის წერტილებისა უშუალოდ მოედანსა და მიმდებარე ტერიტორიაზე, როგორებიცაა: თბილისის ზოოპარკი, ცირკი, მრავალბინიანი საცხოვრებელი სახლი, საქართველოს მთლიანობისთვის ომში დაღუპულთა მემორიალი, საზოგადოებრივი ტელევიზია და სხვა), რომ მოედნის საფეხმავლო ინფრასტრუქტურა არ მუშაობს მისი არასახარბიელო გეგმარების, სივრცით-ვიზუალური, ფიზიკური კონდიციებისა და სხვა ხარვეზების გამო.
    შემდგომი ცვლილება მოედნის სატრანსპორტო რეგულირების სქემასა და შემომავალი ნაკადების რეგულირებას შეეხო. საკითხი ისევ გააქტიურებულმა საავტომობილო მოძრაობამ განაპირობა. 2006 წელს ეგრეთ წოდებულ სამკუთხედში (ვარაზისხევის, კოსტავას გამზირისა და მელიქიშვილის გამზირის ნაწილების) სატრანსპორტო ნაკადების მხოლოდ ცალმხრივი მიმართულებით მოძრაობა დაიშვა. ამ ცვლილებამ მოედნის სატრანსპორტო რეგულირების სქემაში მცირე კორექტირება მოითხოვა. აღსანიშნავია, რომ ინიციატივის გახმაურებამ საზოგადოებაში აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. გამოითქვა აზრი, რომ ეს პროექტი პრობლემას ვერ მოაგვარებდა (ასევე, გაართულებდა მიმდებარე ტერიტორიის მაცხოვრებლებისთვის ტრანსპორტით გადაადგილებას), მაგრამ ქალაქის მმართველობამ (კერძოდ, თბილისის მერმა, ზურაბ ჭიაბერაშვილმა) პროექტი ყოველგვარი განხილვისა და გადახედვის გარეშე განახორციელა. ცალმხრივი მოძრაობის შემოღებამ ნაკადები თბილისისთვის მგრძნობიარე უბნებისკენ გადაამისამართა, რამაც იქ არსებული პრობლემები უფრო დაამძიმა.
    2010-11 წწ-ში. თბილისის მერიის ინიციატივით ვერეს ხეობის ქვედა ნაწილში გაშენდა ახალი მაგისტრალი _ ილია ჭავჭავაძისა და პეკინის გამზირების დუბლირებული/პარალელური, თამარაშვილისა და გმირთა მოედნის დამაკავშირებელი მაგისტრალი. ახალი, მეექვსე განშტოების გაჩენამ მოედანზე მისი გეგმარება მნიშვნელოვნად შეცვალა გამოიწვი.

გმირთა მოედანი - დღეს II ნაწილი

No comments:

Post a Comment